Sałata siewna (Lactuca sativa) to warzywo liściaste z rodziny astrowatych, które w zależności od odmiany wytwarza rozetę jasno- lub ciemnozielonych, rzadziej bordowych liści. Wyróżnia się 4 główne klasy sałaty: sałatę głowiastą masłową, sałatę głowiastą kruchą oraz sałatę rzymską i listkową. Istnieje również typ pośredni między sałatą głowiastą a kruchą zwany batavia. Rzadko uprawiana jest sałata łodygowa, zwana również głąbikiem krakowskim, której częścią jadalną jest długa, mięsista łodyga. W obrębie każdego typu wyróżnia się wiele ich odmian różniących się barwą i kształtem liści oraz długością okresu wegetacji. Sałata uprawiana jest niemal w każdym ogrodzie, głównie jako przedplon lub poplon. Polecana jest także do uprawy współrzędnej. Ma niewielkie wymagania i szybko rośnie. Sałata posiada nie tylko cenne właściwości odżywcze, ale także lecznicze.
Wymagania uprawowe
Sałata charakteryzuje się przeciętnymi wymaganiami uprawowymi. Optymalna temperatura kiełkowania nasion to 15-20 st. C. Równomierne wschody obserwuje się w temperaturze 16-18 st. C, a tworzenie się główek przy wartościach 12-14 st. C. Sałata jest odporna na lekkie przymrozki (do -5 st. C), dlatego można ją uprawiać na grządkach do późnej jesieni. Jest natomiast bardzo wrażliwa na intensywność światła. Dobrze rośnie na stanowisku słonecznym i zacisznym (osłoniętym od strony najczęściej wiejących wiatrów). Za mały dostęp światła wpływa na wybieganie roślin i słabe wiązanie główek. Sałata wymaga żyznej, próchnicznej, dobrze spulchnionej gleby, umiarkowanie wilgotnej i niezakwaszonej. Bardzo dobrze reaguje na obecność w glebie dobrze rozłożonego obornika lub kompostu. Sałata ma również dość wysokie wymagania wodne, lecz nie toleruje nadmiaru wody w glebie.
Stanowisko w uprawie
Dla sałaty warto przeznaczyć miejsce np. po ogórkach w ubiegłym sezonie. Może stanowić poplon po warzywach takich jak groch, bób, kapusta głowiasta, kalafior, brokuł, kalarepa. Na tym samym stanowisku może być uprawiana co 3-4 lata.
Przygotowanie podłoża i nawożenie
Sałata źle reaguje na zaskorupienie gleby, konieczne jest więc jej spulchnienie. Po zbiorze przedplonu grządkę należy nawieźć wieloskładnikowym nawozem mineralnym (30-40 dag/10 m2) lub kompostem, przekopać i zagrabić.
Uprawa sałaty
Uprawa sałaty z siewu nasion wprost do gruntu
Przy tej metodzie uprawy nasiona różnych typów sałat wysiewa się w rzędy odległe co 45 cm, w ilości 1,5-2,0 g/10 m2 na głębokość 0,5 cm. Po wzejściu konieczna jest przerywka roślin w rzędzie – co 30 cm. Nasiona wysiewa się w kilku terminach, w odstępach dwutygodniowych.
Zakładanie uprawy z rozsady
Sałatę najlepiej uprawiać z rozsady, produkowanej w paletach doniczkowych, w małych doniczkach o średnicy 4-6 cm lub w skrzynkach wysiewnych. Nasiona odmian wczesnych wysiewa się do doniczek lub skrzynek w lutym, a odmian późniejszych na rozsadniku – od końca marca do połowy kwietnia lub w terminie letnim – w lipcu. Okres sadzenia przypada od końca marca do początku kwietnia lub od połowy maja do końca lipca, najlepiej w dni pochmurne lub wieczorem. Rozsadę sałaty masłowej sadzimy w rozstawie 40x20 cm, sałaty kruchej 40x30 cm, a rzymskiej i łodygowej 50x30 cm. Rozsadę przed sadzeniem należy zahartować. Dobrze przygotowana rozsada sałaty powinna mieć wysokość 6-10 cm oraz posiadać 4-6 liści właściwych.
Uprawa sałaty
Uprawa ozima
Przy braku możliwości uzyskania nasion wczesną wiosną, w rejonach o łagodnych zimach, można spróbować ozimej uprawy sałaty. Nasiona sieje się w drugiej połowie sierpnia lub na początku września, a uzyskaną rozsadę sadzi się pod osłonami po upływie miesiąca. Wiosną rośliny zasilamy saletrą amonową i przykrywamy włókniną, w celu przyspieszenia zbioru.
Pielęgnacja
Podstawowe zabiegi pielęgnacyjne w uprawie sałaty to usuwanie chwastów, nawadnianie w razie potrzeby oraz jednorazowe nawożenie pogłówne saletrą amonową w dawce 10-15 dag/10 m2 na początku fazy zawiązywania główek. Przy podlewaniu nie wolno zraszać liści, zwłaszcza podczas silnego nasłonecznienia. W uprawie wczesnej i opóźnionej należy stosować osłony z folii perforowanej lub włókniny chroniące przed przymrozkami.
Zbiór
Zbiór główek przeprowadza się sukcesywnie w miarę ich dojrzewania. Zbiór odmian wiosennych odbywa się od maja do lipca, a jesiennych we wrześniu i październiku.
Uprawa sałaty
Odmiany
W obrębie poszczególnych klas sałaty siewnej wyróżnia się wiele odmian, w tym m. in. przedstawione w poniższych tabelkach.
Sałata głowiasta masłowa – zawiązuje główki otoczone rozłożystymi liśćmi; liście delikatne, jasno- lub ciemnozielone, rzadko czerwonawe; środkowe tworzą luźną główkę
Typ sałaty
|
Odmiana
|
Barwa liści
|
Termin
siewu
|
Termin
sadzenia
|
Termin
zbioru
|
Sałata głowiasta masłowa
|
Bona
Mira
Syrena
Ewelina
Michalina
Jubilatka
Dippego
Nansen
Zina
|
jasnozielone
jasnozielone
żółtozielone
czerwonozielone
żółtozielone
zielone
jasnozielone
bordowo-zielone
żywozielone
jasnozielone
jasnozielone
|
II-IV
II-IV
II, III-IV
II-IV
II-III
II-III
II-V
III-IV, VI
III, VI-VII
VIII-IX
VIII-IX
|
III-V, VII
III-V, VII
IV
III-V
III-IV
IV-VIII
III-V
V-VII
-
-
-
|
IV-VI, VIII-IX
IVVI, VII-VIII
V
IV-V
IV-V
IV-VIII
IV-VIII
IV-VIII
VI-IX
IV-V
IV-V
|
Sałata głowiasta krucha – inaczej zwana lodową, zawiązuje twarde główki gładkich lub pęcherzykowatych liści; zewnętrzne, rozłożyste; nadaje się do długiego przechowywania
Typ sałaty
|
Odmiana
|
Barwa liści
|
Termin
siewu
|
Termin
sadzenia
|
Termin
zbioru
|
Sałata głowiasta krucha
|
Beata
Grenada
Olimp
Samba
Ludwina
Vanguard
|
zielone
zielone
żółto-zielone
jasnozielone
jasnozielone
oliwkowozielone
|
II-III
IV-VII
II-III
III
IV-VIII
IV,VII
|
III-IV
-
IV
IV/V
-
-
|
V-VI
VII, IX
V-VI
VI
VI-IX
V-VII, VIII-IX
|
Sałata batavia – łączy w sobie cechy sałat głowiastych i listkowych; liście podobne do sałaty kruchej barwy zielonej, czerwonej, lub zielone z czerwonymi brzegami; mniej ścisłe główki
Typ sałaty
|
Odmiana
|
Barwa liści
|
Termin siewu
|
Termin sadzenia
|
Termin zbioru
|
Sałata batavia
|
Fanny
Ascona
Conasta
Sparta
Vanity
Albena
Blonde de Paris
|
czerwone
czerwone
czerwono-zielone
czerwono-zielone
zielone
zielone
zielone
|
IV-VII
|
V-VIII
|
VI-IX
|
Sałata rzymska – tworzy rosnące w górę mięsiste, całobrzegie lub ząbkowane liście; zewnętrzne mają nieco gorzkawy, orzechowy posmak, pozostałe są bardzo słodkie; doskonale nadają się też do gotowania i duszenia
Typ sałaty
|
Odmiana
|
Barwa liści
|
Termin siewu
|
Termin sadzenia
|
Termin zbioru
|
Sałata rzymska
|
Liwia
Tiara
|
jasnozielone
ciemnozielone
|
II-IV, V
IV-V
|
III-V, V-VII
V-VII
|
IV-VI, VIII-IX
VII-IX
|
Uprawa sałaty
Sałata liściowa – tworzy rozety, nie wiąże główek; ma długi okres wegetacji i potrzebuje dużo światła; można zrywać z niej po kilka liści bez uszczerbku dla roślin; doskonale nadaje się do uprawy w pojemnikach; w obrębie tego typu wyróżnia się podtyp „bowl” tworzący dużą, gęstą rozetę puszystych liści o pofalowanych brzegach, podtyp „lollo” o mocno karbowanych liściach oraz podtyp „dębolistna” o blaszkach w kształcie liści dębu.
Typ sałaty
|
Odmiana
|
Barwa liści
|
Termin siewu
|
Termin zbioru
|
Sałata liściowa
podtyp
„bowl”
|
Salad Bowl
Red Salad Bowl
|
zielone
purpurowe
|
II-IV
II-IV
|
V-VIII
V-VIII
|
podtyp „dębolistna”
|
Farsa
Iwa
Jana
|
purpurowo-zielone
bordowo-zielone
jasnożółtozielone
|
II-IV, IV-V
II-IV, IV-V
II-IV, IV-V
|
IV-VIII
IV-VIII
IV-VIII
|
podtyp „lollo”
|
Lollo Rossa (Karminova, Luberon, Nika)
Lollo Bionda (Casabella, Lobi, Zlatava)
|
bordowe
jasnozielone
|
III, IV-V
III, IV-V
|
IV-VIII
IV-VIII
|
Właściwości odżywcze
Sałata jest warzywem niskokalorycznym, w 100 g świeżej masy znajduje się ok. 15 kcal. Liście sałaty zawierają 0,4-1,2% cukrów, 1,2-2,3% białka, 0,2 % tłuszczów, 1,1% błonnika, oraz witaminy: A (1 mg%), C (12-15 mg%), E (8 mg%), z grupy B (B1,B2,B6,PP) kwas foliowy (0,073 mg%) i sole mineralne: wapń (17-21 mg), potas (151-300 mg), fosfor (33 mg) magnez (13 mg) , żelazo (0,6-2,2 mg) i cynk (0,2 mg). Odmiany sałaty liściowej oraz głowiastej o luźnych, ciemnozielonych liściach zawierają więcej witamin niż pozostałe.
Właściwości lecznicze
Sałata zawiera cenne dla zdrowia barwniki w tym chlorofil, który działa oczyszczająco na organizm, a także flawonoidy – m. in. kwercetynę oraz karotenoidy - luteinę i zeaksantynę. Działają one jak silne przeciwutleniacze, które chronią m. in. przed zwyrodnieniem plamki żółtej w oku. Natomiast substancje o gorzkim smaku zwane laktonami w tym laktucyna, działają przeciwzapalnie i zwiększają wydzielanie soków trawiennych. Ponadto składniki odżywcze obecne w sałacie pozwalają wzmocnić system nerwowy, poprawiają trawienie i odkwaszają. W medycynie ludowej napar ze świeżych liści sałaty polecany jest w nieżycie żołądka i bezsenności oraz przy nadciśnieniu i chorobach wątroby. W przypadku bezsenności zaleca się przygotowanie wywaru - 100 g liści gotujemy w szklance wody przez 15 min. Sałatę w formie soku lub naparu zaleca się również przy astmie i silnym kaszlu. Sparzone, wystudzone liście stosuje się natomiast jako okład przeciw opuchliźnie oczu.
Właściwości kosmetyczne
Dla cery wrażliwej poleca się sporządzanie maseczki na twarz ze świeżych, utartych liści sałaty. Dodaje ona cerze blasku i jędrności.
Anna Jędrzejewska
Źródła: Działkowiec/09/2009, Działkowiec/05/2010, Hasło Ogrodnicze/05/2004, Hasło Ogrodnicze/07/1999, e-ogrody, Polowa Uprawa Warzyw (Orłowski 2000), Ogród warzywny przy domu
0 komentarzy