Rdest ptasi

Rdest ptasi to bardzo pospolity chwast rosnący praktycznie wszędzie. Nie każdy jednak wie, że ta niewielka roślina kryje w sobie wiele właściwości leczniczych – napar z suszonego ziela polecany jest na różne dolegliwości. Poza tym jego nasiona stanowią pokarm dla ptactwa.

Opis rośliny, występowanie i systematyka

Rdest ptasi (Polygonum aviculare) jest rośliną jednoroczną (rzadziej dwuletnią) należącą do rodziny rdestowatych (Polygonaceae). Jest spokrewniony z ozdobnymi rdestami ogrodowymi – główkowym (P. capitatum), wschodnim (P. orientale), zwartym (P. compactum), pokrewnym (P. affinum), himalajskim (P. amplexicaule) oraz rdestem wężownikiem (P. bistorta). Rdest ptasi to tzw. gatunek zbiorowy, nazywany także rdestem różnolistnym. Sklasyfikowano wiele form, z których niektóre traktowane są jako odrębne gatunki. W zależności od warunków w których rośnie jego liście i pędy mogą znacznie różnić się kształtem i wielkością. Występuje pospolicie w całej Polsce, ale można go spotkać niemalże na całym świecie, poza strefą tropikalną. Jest powszechnie występującym chwastem wielu upraw ogrodniczych oraz trawników. Rośnie dziko na łąkach, lasach, nad brzegami rzek, przy zabudowaniach i drogach. Masowo występuje w miejscach piaszczystych i nasłonecznionych. W zależności od regionu ma różne nazwy – np. podróżnik, dzdziorst, drutowiec, wróble języczki czy świńska trawa.

Łodyga rdestu ptasiego jest twarda, czasem półzdrewniała, silnie rozgałęziona, rozesłana (rzadko kiedy wzniesiona), a pędy ścielą się po ziemi nawet na 50 cm, są walcowate, podzielone na międzywęźla. Liście są małe, eliptyczne, ułożone naprzeciwlegle, u nasady mają charakterystyczne pochwiaste przylistki. Kwiaty są drobne, niepozorne, biało-zielone lub czerwono-zielone, wyrastają w kątach liści, pojawiają się od czerwca do października. Owocem jest trójkanciasty orzeszek, chętnie zjadany przez ptaki – kury, gęsi, kaczki, a także makolągwy, dzwońce i wróble (stąd nazwa gatunkowa – aviculare, ptasi).

Surowcem leczniczym jest ziele rdestu ptasiego (Herba Polygoni avicularis), zawierające krzemionkę, garbniki, flawonoidy (m.in. awikularynę, kwercetynę i hyperozyd), kwasy organiczne, cukry, sole mineralne oraz witaminę C i A. Napar z suszonego ziela stosuje się jako lek moczopędny pomagający usunąć z organizmu toksyny, mocznik i nadmiar sodu. Zapobiega krystalizacji związków mineralnych, a tym samym powstawaniu kamieni w drogach moczowych. Pomaga w niewydolności wątroby i chroni ją przed szkodliwymi produktami przemiany materii. Napar stosowany jest również pomocniczo w dnie moczanowej, miażdżycy, chorobach dróg oddechowych i reumatycznych. Ponadto stosowany jest w leczeniu nieżytu żołądka, biegunek, stanów zapalnych pęcherza i krwawień z przewodu pokarmowego oraz leczeniu zapaleń dróg oddechowych. Ma także działanie przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne i ściągające. Od dawna znane jest i wykorzystywane działanie rdestu ptasiego przy cukrzycy (krzemionka obniża nieznacznie poziom cukru we krwi). Nie stwierdzono jego działań niepożądanych, jednak przy długotrwałym stosowaniu wywaru z rdestu ptasiego należy jednocześnie przyjmować witaminę B1. Aby przygotować napar należy łyżkę ziela rdestu ptasiego zalać szklanką wrzątku, pozostawić pod przykryciem na 10 minut i odcedzić. Napar można także stosować zewnętrznie w postaci okładów na ropiejące i trudno gojące się rany, a także owrzodzenia i oparzenia. Jako płukankę stosuje się w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Wyciąg alkoholowy ma także działanie obniżające ciśnienie krwi i zwiększające jej krzepliwość.

Rdest ptasi

Zbiór, suszenie i przechowywanie

Rdest ptasi rośnie powszechnie więc ze znalezieniem odpowiedniego stanowiska nie będziemy mieli większych problemów. Pamiętajmy aby ziele zbierać jedynie w miejscach gdzie mamy 100% pewność, że rośliny nie były opryskiwane środkami ochrony roślin. Zbiór najlepiej przeprowadzać w słoneczny dzień w początkowym okresie kwitnienia (w czerwcu). Ścinamy całe ulistnione pędy (niezdrewniałe) wraz z kwiatami. Podczas zbioru uważajmy aby nie zbierać liści z widocznymi objawami chorób (białe lub czarne plamki). Ziele suszymy w miejscu zacienionym i przewiewnym, w temperaturze do 40°C. Po wysuszeniu przechowujemy w zamkniętych pojemnikach – najlepiej w metalowych puszkach, w suchym i ciepłym miejscu. Dla osób, które nie mają warunków do suszenia ziela pozostaje kupienie go w aptekach i sklepach zielarskich. Nie będzie z tym problemy gdyż ziele rdestu ptasiego jest łatwo dostępne. Surowiec pochodzi ze stanowisk naturalnych.

Pomimo swoich licznych właściwości leczniczych rdest ptasi na trawniku jest przede wszystkim niechcianych chwastem. Można się go pozbyć stosując herbicydy zwalczające rośliny dwuliścienne (są one bezpieczne dla trawnika) – np. Chwastox, Mniszek, Bofix, Starane i inne . Zabieg najlepiej wykonać w słoneczny i bezwietrzny dzień, w razie potrzeby powtórzyć 2-3 razy co 10-14 dni.