Spośród warzyw cebulowych największą popularnością cieszy się cebula zwyczajna, która może być użytkowana przez cały rok. Wiosną chętnie spożywana jest z młodym szczypiorem – tzw. dymka, latem z obciętym szczypiorem bez łuski ochronnej, a jesienią i zimą z dobrze wysuszoną łuską ochronną, przez co nadaje się do przechowywania. Cebula zwyczajna dostępna jest na rynku w wielu odmianach różniących się barwą i kształtem części użytkowej. Uprawiana już w starożytności, była zalecana jako lek na wiele schorzeń. Oprócz cebuli zwyczajnej uprawia się jej odmiany botaniczne: cebulę kartoflankę i cebulę wielopiętrową.
Charakterystyka gatunku
Cebula zwyczajna (Allium cepa) to roślina dwuletnia z rodziny czosnkowatych (Alliaceae), uprawiana jako jednoroczna, pochodząca z Azji Środkowej. W pierwszym roku wytwarza skrócony podziemny pęd zwany piętką, z którego wyrastają korzenie przybyszowe oraz mięsiste, zbielałe liście. Pochwy liściowe pierwszych 5-6 liści są błoniaste, bardzo cienkie, dalsze 7-10 tworzą pod koniec okresu wegetacji łuski ochronne, a kolejne gromadzą asymilaty, stają się mięsiste i grube. Nad ziemię wyrastają natomiast zielone, rurkowate, puste liście zwane szczypiorem. Z uśpionych pączków znajdujących się pomiędzy łuskami w drugim roku wegetacji powstają pędy kwiatostanowe (1-20 na roślinie). Pęd kwiatostanowy dorasta nawet do 2 m wysokości. Kwiatostanem cebuli jest główkowaty baldach, złożony z kwiatów barwy białej lub niebieskiej. Po zapyleniu powstają owoce – trójkomorowe torebki z dwoma trójgraniastymi, czarnymi nasionami w każdej komorze.
Wymagania klimatyczne i glebowe
Kiełkowanie nasion rozpoczyna się przy temperaturze 2 st C, a optymalna wartość dla tego procesu to 18 st. C. Odpowiednia temperatura dla wzrostu korzeni i liści to 10-16 st. C, a w fazie formowania cebul – 16-20 st. C. Pod koniec wegetacji, po załamaniu się szczypioru korzystna jest temperatura od 21 do 27 st. C. Cebula ma duże wymagania świetlne. Uprawia się ją w warunkach dnia długiego, przy umiarkowanej wilgotności. Największe zapotrzebowanie na wilgoć przypada na kres wschodów oraz w fazie intensywnego wzrostu cebul i liści. Dobre formowanie organów spichrzowych zachodzi przy ciepłej i suchej pogodzie. Cebula z uwagi na słaby system korzeniowy, który może czerpać wodę i rozpuszczone w niej składniki pokarmowe z wierzchniej warstwy gleby, wymaga gleb żyznych, przepuszczalnych, o dużej pojemności wodnej i odczynie od 5,8 do 6,5. Nieodpowiednie są gleby zlewne, słabo przepuszczalne, trudno obsychające na wiosnę, łatwo zaskorupiające się. Cebula wymaga gleb o wysokiej zawartości próchnicy i bardzo korzystnie reaguje na nawożenie organiczne. Uprawia się ją w pierwszym lub drugim roku po oborniku, który stosuje się w ilościach 30-50 kg/10 m2.
Cebula zwyczajna
Uprawa
Cebula zwyczajna amatorsko najczęściej uprawiana jest z dymki – małych cebulek o średnicy 15-25 mm, zakupionych u producenta. Sadzi się ją wczesną wiosną w rzędy co 30 cm, a w rzędzie co 5-8 cm. Górna część cebulki powinna znajdować się 0,5 cm pod powierzchnią gleby. Na zbiór z zielonym szczypiorem stosuje się rozstawę rzędów co 10-20 cm, a w rzędzie cebulki sadzi się tuż obok siebie. Taka cebula jest najmniej wrażliwa na warunki glebowe. Cebulę z dymki można również namnożyć na grządce. Nasiona należy wysiać wczesnym latem, wykopać w sierpniu i przechowywać zimą w pomieszczeniu w temperaturze 18-22 st. C.. Cebulę uprawia się również z siewu nasion wprost do gruntu na przełomie marca i kwietnia, a także z rozsady, dzięki której można przyspieszyć zbiory o kilka tygodni. Siew do gruntu i sadzenie rozsady przeprowadza się w pierwszej połowie kwietnia. Możliwa jest również ozima uprawa cebuli. Termin siewu wprost do gruntu przypada na koniec sierpnia, sadzenia rozsady na początek września, a sadzenia dymki na pierwszą połowę października.
Cebula zwyczajna
Zbiór i przechowywanie
Cebulę zwyczajną zbiera się po naturalnym załamaniu się szczypioru, który jest jeszcze zielony. Zbiór przeprowadzany jest wielokrotnie, w miarę bieżących potrzeb. Termin zbioru z upraw wiosennych przypada od połowy lipca do połowy września. Zbiór cebuli ozimej rozpoczyna się zwykle w końcu maja i na początku czerwca, a w lata o wczesnej i ciepłej wiośnie, nawet już w połowie maja. Na zbiór pęczkowy nadaje się zazwyczaj już na początku maja. Odmiany wczesne nadają się do uprawy na zbiór pęczkowy ze szczypiorem i do bezpośredniego spożycia, a odmiany późne do przetwórstwa i przechowywania. Najodpowiedniejszym miejscem do przechowywania cebuli jest pomieszczenie suche (wilgotność do 75%), o temperaturze 2 st. C, tj. strych, wiata, piwnica.
Cebula zwyczajna
Do chorób porażających uprawę cebuli należą: mączniak rzekomy objawiający się szarym nalotem na liściach oraz głownia cebuli powodująca powstawanie czarnych smug na szczypiorze. Natomiast szkodniki atakujące cebulę to nicień – niszczyk zjadliwy oraz muchówka – śmietka cebulanka, które powodują deformacje i zamieranie cebul i żółknięcie całych roślin.
Odmiany
Wśród odmian cebuli wyróżnić można formy o łuskach zewnętrznych barwy białej, żółtej, brązowej i ciemno czerwonej, z białym, kremowym lub biało-czerwonym miąższem. Różnią się one także kształtem oraz długością okresu wegetacji – odmiany wczesne (80-100 dni), odmiany średnio wczesne (100-120 dni), odmiany średnio późne (130-140 dni) i odmiany późne (140-150 dni).
Cebula zwyczajna
Przykładowe odmiany zostały przedstawione w poniższej tabeli:
odmiana
|
kształt
|
barwa łuski
|
wczesność
|
Brenda
|
kulisty
|
brązowa
|
wczesna
|
Calypso
|
kulisty
|
słomkowożółta
|
wczesna
|
Corona
|
kulisty lub odwrotnie jajowaty |
brunatnożółta
|
wczesna
|
Spirit
|
odwrotnie jajowaty
|
brunatnożółta
|
wczesna
|
Albion
|
kulisto-spłaszczony
|
biała
|
średnio wczesna
|
Czerniakowska
|
kulisto-romboidalny
|
słomkowożółta
|
średnio wczesna
|
Efekt
|
odwrotnie jajowaty
|
żółta
|
średnio wczesna
|
Fiesta
|
szeroko jajowaty
|
brązowa
|
średnio wczesna
|
Karmen
|
kulisty
|
czerwona
|
średnio wczesna
|
Rawska
|
kulisty
|
brunatnożółta
|
średnio wczesna
|
Dako
|
kulisto-spłaszczony
|
jasnożółta
|
średnio późna
|
Supra
|
kulisty lub szeroko jajowaty |
brunatnożółta
|
średnio późna
|
Red Baron
|
kulisty lub szeroko jajowaty |
czerwona
|
średnio późna
|
Wenta
|
kulisty
|
czerwona
|
średnio późna
|
Błońska
|
kulisty
|
brunatnożółta
|
późna
|
Dawidowska
|
kulisty lub szeroko jajowaty |
słomkowożółta
|
późna
|
Sochaczewska
|
kulisto-romboidalny
|
ciemnosłomkowa
|
późna
|
Wolska
|
kulisto-romboidalny
|
słomkowożółta
|
późna
|
Agra
|
kulisty
|
żółtobrązowa
|
odm. ozima (wczesna)
|
Labrador
|
kulisty do romboidalnego |
słomkowożółta
|
odm. ozima (późna)
|
Swift
|
kulisty
|
jasnożółta
|
odm. ozima (średnio wczesna) |
Wolf
|
kulisty
|
jasnobrązowa
|
odm. ozima (średnio wczesna) |
Bardzo dobrze zimuje cebula z dymki odmiany Rawska, Żytawska, Sochaczewska, a także inne odmiany o ciemniejszej łusce. Do siewu ozimego nadają się odmiany takie jak: Agra, Labrador, Swift i Wolf.
Do odmian botanicznych cebuli zwyczajnej należą natomiast:
cebula kartoflanka (Allium cepa var agregatum) – odmiana ta tworzy gniazda składające się z kilku, kilkunastu cebul o łagodnym smaku; ma mniejsze wymagania glebowe; rzadko wytwarza pędy kwiatostanowe
cebula wielopiętrowa (Allium cepa var. proliferum) – w sprzyjających warunkach roślina ta może wytworzyć do trzech pięter kwitnących roślin; tworzy w glebie gniazdo ciemnoczerwonych lub fioletowych, niekształtnych cebul, których wielkość zmniejsza się wraz z wiekiem rośliny
Wartość odżywcza
Cebula jest warzywem niskokalorycznym (40 kcal/100 g), zawierającym 1,4 g białka, 9,0 g cukrów i ślady tłuszczu. Witaminy obecne w cebuli to witamina C (12 mg), witamina E (0,27 mg), witaminy z grupy B ( B1, B2 i PP – ok. 0,2 mg), a składniki mineralne to: potas (130 mg), siarka (68 mg), fosfor (44 mg), wapń (32 mg), magnez (15 mg), mangan (0,36 mg), sód (1 mg), żelazo (0,5 mg) i miedź (0,13 mg).
Cebula zwyczajna
Właściwości lecznicze
W cebuli poza cennymi składnikami mineralnymi i witaminami obecne są kwasy organiczne (ok 200 mg) oraz olejki eteryczne zawierające związki siarki oraz barwniki (beta-karoten i flawonoidy). Lotne związki siarki obecne w cebuli działają antybakteryjnie – hamują rozwój paciorkowców i gronkowców, a także wykazują właściwości moczopędne. Stwierdzono również fibrynolityczne działanie cebuli, które ułatwia gojenie się ran. Surowa cebula obniża poziom cukru we krwi i pozwala zmniejszyć dawkę insuliny.
Anna Jędrzejewska
Źródła: Polowa uprawa warzyw (M. Orłowski 2000), Działkowiec/02/2011, Działkowiec/11/2009,
0 komentarzy