Płodozmian

Płodozmian to inaczej celowe następstwo uprawianych po sobie roślin. System ten został rozpowszechniony w Europie Środkowej w XIII w. W Polsce udoskonaloną trójpolówkę stosuje się od końca XVIII w. Celem płodozmianu jest poprawa żyzności i utrzymanie wysokiej aktywności mikrobiologicznej gleby, zmniejszenie ryzyka zachorowań roślin, ograniczenie rozrostu chwastów trudnych do zwalczenia oraz zwiększenie ilości pożytecznych organizmów, takich jak dżdżownice, stawonogi czy bakterie glebowe. Płodozmian jest naturalnym, prostym i tanim sposobem na ekologiczną uprawę warzyw i zbóż.

Płodozmian to mechanizm uprawy roślin zaplanowany z góry na kilka lat. Przy planowaniu zmianowania należy wziąć pod uwagę wymagania glebowe poszczególnych roślin oraz stan gleby po ich uprawie.

Kolejność uprawy w rolnictwie ekologicznym

Uprawianie tego samego gatunku roślin po sobie, czyli tzw. uprawa roślin w monokulturze, prowadzi do wyjałowienia gleby, pojawienia się chorób wśród roślin oraz zaniku pożytecznych organizmów użyźniających glebę. Z tych właśnie powodów duże znaczenie ma zapoznanie się z charakterystyką poszczególnych roślin oraz z ich wpływem na środowisko.

Na przykład zbóż nie należy uprawiać po roślinach kłosowych. Pszenica ozima uprawiana po przedplonach zbożowych wydaje plon ok. 5-krotnie niższy niż po przedplonach roślin innego gatunku. Z kolei najlepszym przedplonem dla pszenicy są rośliny okopowe, pastewne i strączkowe. Pszenica jara, podobnie jak pszenica ozima, ma duże wymagania co do przedplonu – powinna być uprawiana jedynie po roślinach okopowych i strączkowych; nie można jej za to absolutnie uprawiać po roślinach zbożowych, ponieważ spadek ilości plonu będzie w tym wypadku bardzo wysoki. Po roślinach zbożowych jest dopuszczalne uprawianie jęczmienia jarego – obniżenie plonu nie powinno przekroczyć 7 proc. Jęczmień ozimy najlepiej uprawiać po grochu, rzepaku, wczesnych ziemniakach i owsie. Dla pszenżyta dobrym przedplonem są strączkowe, z kolei dla żyta przedplonem mogą być rośliny zbożowe, jeżeli tylko gleba jest żyzna i bogata w składniki pokarmowe. Najmniej wymagający co do przedplonu jest owies – uprawiany po zbożach daje plon niższy jedynie o 5 proc. niż po roślinach okopowych. Owies jest także uważany za dobry przedplon dla innych zbóż, jednak ze względu na to, że wywołuje tendencje do namnażania się mątwika zbożowego, można go uprawiać na tym samym polu dopiero po 4 latach.

Przy planowaniu uprawy roślin zbożowych należy kierować się ogólną zasadą, która mówi, że rośliny jare uprawia się na przemian z ozimymi, roczne z wieloletnimi i zbożowe z niezbożowymi. Aby gleba nie doświadczyła zmęczenia i nie wyjałowiała, nie można uprawiać na tym samym polu jęczmienia i pszenicy przed upływem 2 lat; ziemniaków, owsa, strączkowych – przed upływem 3 lat; buraków i rzepaku – przed upływem 4 lat, i roślin motylkowych – przed upływem 3–6 lat.

Płodozmian

Wartość wybranych roślin w zmianowaniu

Koniczyna czerwona – jest uważana za bardzo dobry przedplon, ponieważ wzbogaca glebę w azot.

Rośliny pastewne wieloletnie – podobnie jak koniczyna są uznawane za najlepszy przedplon, ponieważ wzbogacają glebę w azot oraz ją użyźniają.

Ziemniaki – jako przedplon wymagają zastosowania obornika. Uprawia się je najczęściej po zbożach, aby potem można było je znowu zasiać.

Rośliny strączkowe – są dobrym przedplonem dla zbóż. Po roślinach strączkowych należy wysiewać rośliny okrywowe. Strączkowe warto uprawiać ze zbożami, ponieważ ograniczy to zachwaszczenie pola.

Owies – wymaga stanowisk wilgotniejszych. Wśród roślin zbożowych najlepiej znosi choroby.

Jęczmień jary – podatny na zachwaszczenie i wymagający, jeżeli chodzi o glebę. Należy go wysiewać w drugim roku po oborniku.

Jęczmień ozimy – roślina wczesnosiewna, wysokoplenna, źle reaguje na nieodpowiedni odczyn pH gleby.

Żyto – dobrze rośnie na glebach średnio żyznych, ma silny system korzeniowy i jest odporne na zachwaszczenie.

Pszenica ozima – wysokoplenna, dlatego należy ją wysiewać po roślinach strączkowych, motylkowych, okopowych uprawianych na oborniku i rzepaku.

Płodozmian

Zmianowanie na działce

Przy organizowaniu sadzenia roślin na działce czy w ogródku powinniśmy się kierować taką samą zasadą jak przy uprawie roślin na większych plantacjach. Po pierwsze, należy sprawdzić, jaka jest zasobność i możliwości naszej gleby, i po drugie, powinno się unikać uprawy po sobie roślin tego samego gatunku.

Grupa roślin dyniowatych (melon, dynia, kabaczek, ogórek, cukinia) – Dyniowate mają dość wysokie wymagania glebowe: najlepiej rosną na miejscu w pierwszym roku po zastosowaniu obornika, na glebie ciepłej, żyznej, organicznej. Rośliny z tej grupy wysiewa się po cebuli, sałacie lub rzodkiewce.

Grupa roślin kapustnych (kapusta, brokuł, brukselka, jarmuż, kalafior) – Zaletą kapustnych jest to, że można je wysiewać po każdym innym gatunku roślin. Pamiętajmy, że kapustne mają wysokie wymagania glebowe i wodne: preferują gleby żyzne, bogate w składniki pokarmowe. Przed zasianiem warto dodać do gleby kompost ogrodowy.

Grupa roślin psiankowatych (oberżyna, pomidor, papryka) – Kolejna grupa roślin, która jest dobrym przedplonem dla wszystkich innych gatunków i sama nie ma wymagań co do przedplonu, chociaż warto ją wysiewać po kapustnych. Rośliny psiankowate preferują gleby ciepłe, lekkie i bogate w składniki pokarmowe.

Grupa roślin korzeniowych (burak, pietruszka, seler, pasternak, skorzonera, marchew) – Tę grupę roślin najlepiej zasadzać po dyniowatych i kapustnych, ponieważ dobrze odchwaszczają glebę. Rośliny korzeniowe wymagają gleb organicznych i lekkich, dlatego najlepiej będą rosły w drugim roku po zastosowaniu obornika. Jeżeli podłoże pod uprawę korzeniowych jest zbyt ciężkie, można je przekopać z gruboziarnistym piaskiem, dzięki czemu woda nie będzie zalegała wokół korzeni.

Grupa roślin strączkowych (soczewica, soja, bób, fasola, groch) – Strączkowe stanowią doskonały przedplon dla każdego gatunku warzyw. Dobrze rosną na glebach próchniczych, średnio wilgotnych i średniozwięzłych.

Grupa roślin cebulowych (por, czosnek, cebula) – Najlepiej rosną na stanowiskach w drugim roku po zastosowaniu obornika. Preferują gleby żyzne, zasobne w składniki pokarmowe i umiarkowanie wilgotne. Jesienią lub wiosną warto zasilać glebę przekompostowanym obornikiem lub kompostem ogrodowym.

Autor: Aneta Malinowska

Źródła
A. Lepiarczyk, „Rośliny regenerujące w płodozmianach zbożowych”, Wydaw. Akademii Rolniczej, Kraków 1999 r.
J. Fedor, „Ogród naturalny”, Klub dla Ciebie, Warszawa 2009 r.