Czosnek niedźwiedzi uprawa, właściwości i działanie

Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum) jest w Polsce dość mało znaną, choć niezwykle wartościową rośliną. Gatunek należy do rodziny amarylkowatych i występuje powszechnie w lasach na terenie Turcji, Kaukazu i Europy. W naszym kraju spotyka się go głównie w Sudetach, Karpatach i na Pogórzu, choć zasiedla także lasy w innych częściach Polski. Czosnek niedźwiedzi wypuszcza liście bardzo wczesną wiosną (III) i jest jedną z pierwszych roślin, jaka pojawia się po zimie. Z tego względu wiele zwierząt, w tym również niedźwiedzie chętnie korzystają z tak aromatycznej przekąski, tym bardziej, że jest ona niezwykle odżywcza i posiada właściwości naturalnego antybiotyku, wzmacniającego osłabiony zimą organizm (stąd prawdopodobnie charakterystyczna nazwa gatunkowa). Warto jednak wiedzieć, że na stanowiskach naturalnych czosnek niedźwiedzi objęty został częściową ochroną gatunkową, bo choć jest stosunkowo popularny, to jego cenne właściwości lecznicze sprawiają, że powoli zaczyna być zagrożony wyginięciem. Z tego względu do ogrodu nie należy pozyskiwać roślin z lasu, a zaopatrzyć się w sadzonki u renomowanego sprzedawcy lub zakupić nasiona i samodzielnie podjąć się hodowli.

Opis

Próbując odnaleźć czosnek niedźwiedzi w lesie, możemy mieć pewne trudności z jego rozpoznaniem, gdyż liście rośliny bardzo przypominają liście dobrze nam znanej konwalii. Pomyłka może być jednak groźna w skutkach, ponieważ w przeciwieństwie do czosnku, konwalia jest rośliną trującą. Na szczęście bardzo intensywny zapach czosnku niedźwiedziego jest doskonałą wskazówką, dzięki której rozpoznamy roślinę natychmiast po zerwaniu liści. Nie pomylimy obu gatunków również w czasie kwitnienia, gdyż ich kwiaty bardzo różnią się między sobą. Czosnek niedźwiedzi zakwita w podobnym terminie co konwalia (V), ale jego białe, gwiazdkowate, drobne kwiaty zebrane są na szczycie sztywnej łodyżki (ok. 20-50 cm. długości) w wiechowate, luźne, szczytowe kwiatostany, które dużo bardziej przypominają typowe kwiaty czosnku niż dzwonkowate kwiaty konwalii.

Wymagania uprawowe

Jeśli postanowimy uprawiać czosnek niedźwiedzi w ogrodzie, nie powinniśmy mieć z rośliną większych problemów, o ile zapewnimy jej odpowiednie warunki środowiskowe. Musimy pamiętać, że pomimo wspólnej nazwy czosnek niedźwiedzi i pospolity mają zupełnie różne wymagania, dlatego zanim posadzimy roślinę, powinniśmy poznać jej potrzeby. W środowisku naturalnym czosnek niedźwiedzi zasiedla wilgotne, cieniste stanowiska leśne, szczególnie chętnie wybierając buczyny. Dobrze rozwija się jedynie w żyznej, próchniczej, gliniasto-piaszczystej, wapiennej i bogatej w składniki pokarmowe glebie. Jeśli więc chcemy cieszyć się jego wspaniałymi walorami odżywczymi, powinniśmy zapewnić mu warunki jak najbardziej zbliżone do naturalnych. Aby uprawiać czosnek niedźwiedzi, nie musimy jednak posiadać w ogrodzie buków, natomiast warto każdej jesieni stanowisko czosnku wyściełać liśćmi tych drzew. Wprawdzie roślina jest dostatecznie odporna na niskie temperatury i okrywania na zimę nie potrzebuje, ale liście bukowe będą dla niej namiastką bukowiny, którą najchętniej zasiedla, a tym samym pozytywnie wpłyną na jej rozwój.

Czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi

Rozmnażanie

Czosnek niedźwiedzi najłatwiej rozmnażać za pomocą nasion, które roślina łatwo zawiązuje (po zapyleniu krzyżowym przez muchy i trzmiele lub samozapyleniu). Jeśli nie zdążymy ich w porę zebrać, rozsieją się same, znacznie powiększając zajmowane przez czosnek stanowisko. Tak sprawny sposób rozmnażania sprawia, że na w naturze roślina może tworzyć bardzo rozległe łany, stale powiększając obszar, na którym występuje. Czosnek możemy również rozmnożyć za pomocą podziemnych cebulek, ale powinniśmy to zrobić niedługo po przekwitnieniu roślin, gdyż po dojrzeniu i wysianiu się nasion, czosnek zasusza swoje liście i do lipca w ogrodzie nie ma już po nim śladu, a co za tym idzie, ciężko będzie znaleźć roślinę, aby pobrać od niej cebulki. Liście ponownie pojawiają się dopiero wiosną, następnego roku.

Czosnek niedźwiedzi

Właściwości

Uprawa czosnku niedźwiedziego nie jest trudna, ale jego wymagania są jednak dość szczególne. Mimo to warto dołożyć starań by je spełnić, gdyż jest on bardzo wartościową i cenną rośliną leczniczą, z której właściwości z pewnością warto skorzystać, tym bardziej, że dostarcza nam składników odżywczych w okresie, kiedy brakuje naturalnych witamin i świeżych warzyw. Najbardziej wartościowe są młode, zielone liście (zbierane przed kwitnieniem), które wczesną wiosną są delikatne i aromatyczne (później stają się twarde i łykowate). W swoim składzie zawierają między innymi: mnóstwo wit. C oraz innych witamin (A, E), olejki eteryczne (min.: urasalinę), flawonoidy, allicynę, aminokwasy, mikro i makro elementy (min.: siarkę, selen, mangan, żelazo), a także wiele innych cennych substancji. Dzięki nim czosnek niedźwiedzi ma działanie bakteriobójcze i przeciwgrzybiczne. Obniża również ciśnienie krwi i poziom „złego cholesterolu”. Ponieważ działa podobnie, jak dobrze znany nam czosnek pospolity, jego spożywanie poleca się osobom osłabionym długą chorobą, cierpiącym na schorzenia górnych dróg oddechowych oraz mającym problemy trawienne. Czosnek niedźwiedzi działa też przeciwgorączkowo i jest polecany przy przeziębieniach. Z jego cebul można również przygotować preparat, pozwalający zwalczać niektóre choroby roślin (mączniaki, zarazę ziemniaczaną).

Zastosowanie

Z cennych właściwości czosnku niedźwiedziego najłatwiej skorzystać spożywając młode liście na surowo w postaci rozmaitych sałatek, surówek, jarzynki obiadowej (np. z sosem winegret) lub jako dodatek do twarogu, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby doprawiać nim zupy, makarony, gulasze czy pasty. Liście można także zamrażać, dzięki czemu nadają się do spożycia również zimą. Choć są one podstawową częścią jadalną czosnku niedźwiedziego, do celów kulinarnych wykorzystuje się niekiedy także cebulki, które idealnie nadają się do marnowania lub przygotowania nalewki.

Poza niezwykłymi właściwościami odżywczymi czosnek niedźwiedzi oferuje również niebanalną ozdobę w postaci atrakcyjnych kwiatów, co nie jest bez znaczenia dla wiosennego ogrodu.

Czosnek niedźwiedzi

Autor: Katarzyna Józefowicz

Źródła:
1.    „Rośliny lecznicze i bogate w witaminy” P. Czikow, J. Łaptiew PWRiL W-a 1987r.
2.    Wikipedia
3.    Tabaza